Szósta gawęda* o Marii Dąbrowskiej, patronce naszej szkoły
Po raz pierwszy spotkali się w 1924 roku w Ministerstwie Reform Rolnych. „Kiedy weszłam do pokoju bibliotecznego, z mojego dawnego fotela zerwał się wysoki, gibki, bardzo zgrabny pan z krótką siwą brodą i w istocie olbrzymią siwą czupryną”** – tak moment poznania Stanisława Stempowskiego wspominała Maria w Dziennikach. Mężczyzna miał wtedy 54 lata (czyli był starszy od Dąbrowskiej o 19 lat) i objął po niej referat biblioteczny.
Michał Miklas – przewodnik w Dworku Marii Dąbrowskiej w Russowie – w swojej książce o pisarce zwraca uwagę na to, że Stempowski najczęściej był opisywany jako człowiek dystyngowany, wytworny, elegancki, o wysokiej kulturze osobistej i wielkiej dobroci, a jednocześnie dziwak i samotnik. Marię Dąbrowską ujął życzliwością, mądrością i być może bukiecikiem fiołków, które jej wręczył podczas pierwszego spotkania. Z pewnością jednak szybko stał się jej przyjacielem i pomógł przetrwać trudne lata po śmierci męża Mariana. Ich relację można opisać jako harmonijną i stabilną, choć nietypową – jak na tamte czasy – bowiem Maria i Stanisław mieszkali razem, ale nie legalizowali związku (tym bardziej że on formalnie był żonaty). Łączył ich podobny światopogląd: lewicowy, humanistyczny i patriotyczny. Stempowski szybko poznał się na talencie Dąbrowskiej, stał się pierwszym czytelnikiem tekstów pisarki, doradzał, pomagał w dopracowaniu języka, stylu, kompozycji.
Maria i Stanisław byli towarzyszami życia przez ćwierć wieku. Według prof. Ewy Głębickiej Stempowski kochał Dąbrowską, był z nią emocjonalnie związany, a ona „choć nie była mu wierna, była szalenie opiekuńcza. Do głowy jej nie przyszło, żeby go porzucić”***.
Stanisław Stempowski – działacz społeczny, minister rolnictwa, minister zdrowia Ukraińskiej Republiki Ludowej, czołowy działacz polskiej masonerii, odznaczony złotym Krzyżem Zasługi – zmarł w 1952 roku, został pochowany w Warszawie na cmentarzu powązkowskim.
Izabela Sieranc
* Gawęda na podstawie: M. Miklas, Trudne związki, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, Kalisz 2020.
** M. Dąbrowska, Dzienniki 1914–1915. T. 1, Warszawa 2009, s. 388.
*** Połączyła ich tęsknota – Maria Dąbrowska i Stanisław Stempowski w listach, www.polskieradio.pl/8/2222/artykul/2954358,polaczyla-ich-tesknota-maria-dabrowska-i-stanislaw-stempowski-w-listach, dostęp: 31.01.2025.
