Ósma (ostatnia) gawęda* o Marii Dąbrowskiej, patronce naszej szkoły
Każdy znany pisarz ma w swym dorobku opus magnum – najwybitniejsze, najbardziej znaczące dzieło. Dąbrowska również. To Noce i dnie, powieść panorama wydawana w latach 1931–1934. Opisuje ona losy dwóch rodzin – Ostrzeńskich i Niechciców – od wybuchu powstania styczniowego aż po początek I wojny światowej. Barbara Ostrzeńska odrzucona przez swoją pierwszą wielką miłość, Józefa Tolibowskiego, poślubia 15 lat starszego Bogumiła Niechcica. Codzienność małżonków – narodziny i śmierć pierwszego syna Piotrusia, narodziny i dorastanie kolejnych dzieci, tęsknota Barbary za niezrealizowanymi możliwościami, nieporadność Bogumiła w wyrażaniu emocji i jego oddanie pracy, życie w Sarbinowie – splatała się z historycznymi wydarzeniami. Pierwowzorem Barbary i Bogumiła byli rodzice Dąbrowskiej, czyli Ludomira i Józef Szumscy. To właśnie na kanwie ich życia w Russowie Maria uplotła losy powieściowych małżonków.
Noce i dnie szybko zyskały popularność i zostały docenione w 1933 roku Państwową Nagrodą Literacką. Epicka historia po raz kolejny została odkryta w latach 70., gdy Jerzy Antczak nakręcił film na jej podstawie. Premiera odbyła się 23 września 1975 roku w Warszawie. W ciągu 16 dni film obejrzał milion widzów, a w ciągu 14 lat – aż 22 miliony! Zagraniczna prasa Noce i dnie nazwała polskim Przeminęło z wiatrem. Słynna scena z nenufarami podbiła serca wielu kobiet. Polki podzieliły się na dwa obozy – miłośniczki romantyka i lekkoducha Józefa Tolibowskiego (w tej roli Karol Strasburger) oraz fanki racjonalnego, opiekuńczego i odpowiedzialnego Bogumiła (granego przez Jerzego Bińczyckiego). Natomiast Walc Barbary skomponowany przez Waldemara Kazaneckiego do filmu do dziś jest jednym z najsłynniejszych muzycznych motywów w polskiej kinematografii. W 2015 roku Noce i dnie otrzymały Diamentowe Lwy i zostały uznane za najlepszy film ostatnich 40 lat. Szkoda, że Dąbrowska nie mogła tego zobaczyć.
Maria zmarła 19 maja 1965 roku, czyli dokładnie 60 lat temu. To strata, ale… Dąbrowska żyje nadal w ludzkiej pamięci, ożywa za każdym razem, gdy ktoś czyta Noce i dnie, ogląda film Antczaka czy słucha słynnego walca.
Mario, non omnis moriar…
Izabela Sieranc
* Gawęda na podstawie: „Noce i dnie”, czyli 45 lat polskiego „Przeminęło z wiatrem”, https://dzieje.pl/kultura-i-sztuka/noce-i-dnie-czyli-45-lat-polskiego-przeminelo-z-wiatrem [dostęp: 16.05.2025].
